ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΟΡΤΑΣ ΜΠΑΜΠΙΝΗΣ ΕΝΑ ΜΝΗΜΕΙΟ ΣΤΟ ΞΗΡΟΜΕΡΟ . ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Σε ύψωμα του αρχαίου περιτειχισμένου κάστρου των Φοιτιών, τρία χιλιόμετρα περίπου βόρεια του χωριού Μπαμπίνη, χτίστηκε η μονή της Πόρτας αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο.
Το μοναστήρι έχει αξιόλογη Ιστορία και στον εντοίχιο ονομαστικό κατάλογο της Πρόθεσής του σώζεται ένας από τους πληρέστερους πίνακες αρχιερέων, ιερομονάχων και μοναχών.
Το καθολικό της Πόρτας αποτελεί ένα από τα καλύτερα αρχιτεκτονικά δείγματα του Ξηρομέρου. Από τις τοιχογραφίες του, καλής τέχνης είναι οι δύο που σώζονται στον κύριο ναό.
Προς την ανατολική πλευρά της μεγάλης περιτειχισμένης αυλής υψώνεται το καλλίγραμμο καθολικό.
Αποτελεί συνδυασμό τρίκλιτης τρουλλαίας βασιλικής με εγγεγραμμένο σταυροειδή. Βόρειο και νότιο διαγράφονται επτάπλευροι χοροί αγιορείτικού τύπου, που χαρίζουν κομψότητα στο μνημείο. Εφτάπλευρη εξάλλου είναι και η αψίδα του ιερού. Το κτίριο είναι χτισμένο με πελεκητές πέτρες που τοποθετούνται, κυρίως σε οριζόντιες στρώσεις και δημιουργούν παχύ τοίχο πλάτους 1.20μ. Συχνά στους αρμούς τοποθετούνται, γιο διακόσμηση, κέραμοι. Το Χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι το επαναλαμβανόμενο. μοτίβο των δίλοβων παραθύρων με τα λίθινα, τοξωτά πλαίσια και τον διαχωριστικό πεσσίσκο. Ανοίγονται ανά τέσσερα στις μακριές πλευρές και τρία στην πρόσοψη Υπάρχουν τρεις είσοδοι, δυτικά, βόρεια και νότια, ενώ ο υπερυψωμένος δωδεκάπλευρος τρούλλος με τις αβαθείς τοξωτές κόγχες διαθέτει δύο μόνο παράθυρα, βόρεια και νότια. Σε διάφορα σημεία των τοίχων υπάρχουν λιθοσκαλιστά κοσμήματα, κυρίως σταυροί.
Στην ανατολική και στη βόρεια πλευρά του μοναστηριού τα κελλιά σώζονται ημιερειπωμένα και με τις αίθουσες, τις στοές και τις αποθήκες αποτελούν τεκμήρια παλαιών εποχών ακμής.
Στη σημερινή του κατάσταση το καθολικό διασώζει τοιχογραφίες του 1726 στο χώρο του ιερού και κυρίως στην αψίδα και γύρω της. Κεφαλαιογράμματη επιγραφή, που βρίσκεται πάνω από το φωτιστικά άνοιγμα της κόγχης του ιερού, παραδίδει τη χρονολογία (22 Μαϊου 1726) και το όνομα του μητροπολίτη Ιωαννικίου, που είναι άλλωστε γραμμένο τέταρτο στον κατάλογο «ζώντων και τεθνεώτων» της Πρόθεσης:
ΤΟ CΤΕΡΕΩΜΑ ΤΩΝ ΕΠΗ CΙ ΠΕΠΗΘΟΤΟΝ
CΤΕΡΕΟ/CΩΝ ΚΥΡΙΕ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗCΙΑΝ ΗΝ
ΕΚΤΗCΟ ΤΟ ΤΙ/ΜΗΟ CΟΥ ΕΜΑΤΗ ΕΠΙ ΕΤΗ
ΑΨΚς ΜΑΙΟΥ ΚΒ/ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΝΗ
ΕΡΩΤΑ ΤΟΥ
ΜΙΤΡΟΠΟΛΕΙΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΙΩΑΝΗΚΙΟΥ.
Στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης Παριστάνεται η Πλατυτέρα των Ουρανών με το Χριστό που φορεί σταχτοπράσινο φόρεμα μέσα σε λευκό μετάλλια. Αριστερά και δεξιά δύο αρχάγγελοι σε μικρογραφία σεβίζουν.
Κάτω από την Πλατυτέρα σε χωριστή ζώνη παριστάνεται η Λειτουργία των Αποστόλων στο γνωστό τύπο του διπλού Χριστού που μοιράζει τον άρτο και τον οίνο, με τους Αποστόλους που προσέρχονται στο μυστήριο σε δύο ημιχόρια. Χαρακτηριστική είναι η επιγραφή πάνω από τον Ιούδα, που αποχωρεί: «ο τρισκατάρατος Ιούδας».
Σε άλλη ζώνη, πιο κάτω, οι συλλειτουργούντες ιεράρχες, τετράδες σε δύο ημιχόρια. Αριστερά: Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, Νικόλαος ο Μύρων ο Θαυματουργός. Γρηγόριος ο Θεολόγος και Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Δεξιά: Μέγας Βασίλειος, Αθανάσιος ο Αλεξανδρείας, Κύριλλος Αλεξανδρείας και ο άγιος Σπυρίδων. Χαμηλά η μαιανδροειδής διακοσμητική ποδιά περιτρέχει όλο το ιερό.
Αριστερά της κόγχης ζωγραφίζονται ολόσωμοι οι διάκονοι Στέφανος και Ρωμανός με πολύχρωμα διακοσμημένα «κλαρωτά» στιχάρια, εκφραστικά δείγμα τα επαρχιακών εργαστηρίων του 18ου αιώνα.
Στην κόγχη της Πρόθεσης η χαρακτηριστική διπλή απεικόνιση, πάνω του Χριστού στον τύπο του ένθρονου βασιλέα των βασιλέων και κάτω της ‘Ακρας Ταπείνωσης με την Παναγία και τον Ιωάννη.
Στην ποδιά της Πρόθεσης το σκαρίφημα με την ιστορία του Ιωνά.
Στην κόγχη του βόρειου τοίχου του ιερού απεικονίζεται Το όραμα του Πέτρου Αλεξανδρείας. Και ο Πέτρος και ο Χριστός παριστάνονται ολόσωμοι Κάτω από κιβώρια.
Δεξιότερα ιστορείται ολόσωμος ο προφήτης Ηλίας σε ζωηρή στάση κρατώντας ειλητάριο με το στίχο: «Ζη Κύριος και ζη η φυχή μου, ου μη βρέξει ιετόν επη της γης».
Δεξιά της κόγχης ζωγραφίζονται ολόσωμοι Οι άγιοι Ελευθέριος και Βλάσιος. Κάτω από την παράσταση η επιγραφή: «Δέησης του δούλου του Θεού Γεωργίου και των γονέων αυτού».
Στην κόγχη του Διακονικού εικονίζεται ο δίκαιος Μελχισεδέκ με την αρχιερατική στολή και ανοιχτά τα χέρια του.
Στον νότιο τοίχο Παριστάνονται ολόσωμοι οι προφήτες Ηλίας πάλι, ο άγιος Πέτρος αρχιεπίσκοπος ‘Aργους (;), Γρηγόριος ο Ακραγαντίνων, Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, ο άγιος Αχίλλειος της Λάρισας και τελευταίος αδιάγνωστος άγιος. Σε μικρή κόγχη του ίδιου τοίχου παριστάνεται ο άγιος Σίλβεστρος πάπας Ρώμης και δεξιά κάτω η επιγραφή:
«Δέηcις του δούλου του Θεού Αλεξάνδρου». ‘Aλλα ονόματα δωρητών είναι μισοσβησμένα.
Γενικά η ζωγραφική του ιερού είναι η συνηθισμένη επαρχιακή της εποχής. Ο ζωγράφος έριξε όλο το βάρος στα εντυπωσιακά χρώματα και στην έντονη διακόσμηση των πολύπτυχων φορεμάτων με κλάδους και άνθη.
Στο βόρειο τοίχο του κύριου ναού δίπλα στο τέμπλο σώζονται σε καλή κατάσταση δύο τοιχογραφίες, που πρέπει να είναι του τέλους του Ι6ου ή των αρχών του Ι7ου αιώνα. Προς το μέρος του ιερού εικονίζεται καβαλάρης ο άγιος Γεώργιος, έχοντας πίσω στο άσπρο του άλογο μικρό απελευθερωμένο σκλάβο με το «κουκούμιον» στο χέρι. Είναι η στιγμή που χτυπά το Δράκοντα.
Η διπλανή τοιχογραφία αποτελεί εξαίρετη προσωπογραφία του αγίου Νικολάου του Νέου του εν Βουνένοις, που λατρεύεται ιδιαίτερα στο Ξηρόμερο. Ο άγιος παριστάνεται ολόσωμος φορώντας πολύπτυχο μοναχικό κάλυμμα. Και στα δυο Θέματα επικρατεί το καστανέρυθρο, που συνδυάζεται με απαλούς τόνους άλλων ζεστών χρωμάτων Η ικανότητα του ζωγράφου φανερώνεται από τη σχεδιαστική άνεση και κυρίως από τη θαυμάσια τεχνική στα πρόσωπα με τις λευκές γραμμές στον καστανέρυθρο προπλασμό.
‘Οπως αναφέραμε στο κάτω μέρος της Πρόθεσης και στην αρχή του βόρειου τοίχου, κάτω από τον προφήτη Ηλία, σώζεται σε στήλες «κατάλογος ζώντων και τεθνεώτων», πράγμα συνηθισμένο στα ορθόδοξα μοναστήρια.
Το χαρακτηριστικό του καταλόγου αυτού είναι η τάξη με την οποία έχει γραφεί.
Οι πρώτες 20 σειρές μνημονεύουν ονόματα αρχιερέων, ιερομονάχων και μοναχών. Από την 21 ως την 25 σειρά μνημονεύονται μοναχές. Και από την 26 ως την 39 ιερείς. Φαίνεται ότι ο κατάλογος μεταφέρθηκε από την «Παρρησία» του μοναστηριού στον τοίχο της Πρόθεσης από το ζωγράφο που διακόσμησε το ιερό το 1726.
‘Eτσι εξηγείται και το όνομα του μητροπολίτη Ναυπάκτου και ‘Aρτης Ιωαννικίου (1723-1727), που ζούσε τότε και αναφέρεται στην επιγραφή τελευταίο στη σειρά των ονομάτων των αρχιερέων. Η παράθεση εξάλλου και γυναικείων ονομάτων δείχνει πως πριν το 1726 σε παλαιότερους καιρούς και για ένα σύντομο χρονικό διάστημα το μοναστήρι είχε μετατραπεί σε γυναικείο και έπειτα πάλι πέρασε στα χέρια ανδρών μοναχών.
Μεταγράφουμε εδώ τις πρώτες γραμμές διατηρώντας την ορθογραφία και κεφαλαιογραφώντας μόνο τα αρχικά:
Τιμοθέου αρχιερέως, Μαξήμου αρχιερέως, Αντονήου αρχηερέως, Ιωαννικίου αρχιερέως, Χριστοφόρου ιερομονάχου, Στεφάνου ιερομονάχου, Ισαήου ιερομονάχου. Γερασίμου ιερομονάχου, Γαλακτίονος ιερομονάχου, Ευγενίου ιερομονάχου, Παρθενίου ιερομονάχου, Δαβίδ ιερομονάχου, Νικοδήμου ιερομονάχου, Ιωακείμ ιερομονάχου, Νεοφύτου ιερομονάχου, Σοφρωνήου ιερομονάχου, Μαρκηανού ιερομονάχου, Ακακίου ιερομονάχου, Δαβίδ ιερομονάχου, Βενιαμίν ιερομονάχου, Χριστοφόρου ιερσμονάχου, Βενιαμίν ιερομονάχου. Παϊσίου ιερομονάχου, χριστοφόρου ιερομονάχου, Γαβριήλ μοναχού, Κοσμά μοναχού, Καλλίστου μοναχού, Εφραίμ μοναχού, Νεκταρίου μοναχού, Γαβριήλ μοναχού, Ιωνά μοναχού, Ανθίμου μοναχού, Νικηφόρου μοναχού Παρθενίου μοναχού, Αγαθαγκέλου μοναχού, Επιφανίου μοναχού, Ευγενίου μοναχού, Ακακίου μοναχού, Δαβίδ μοναχού, Ποϊσίου μοναχού, Παρθενίου μοναχού, Στεφάνου μοναχού…
Το μοναστήρι του «μεγαλομάρτυρος Γεωργίου της Πόρτας εις το Ξηρόμερον ήταν όπως φαίνεται, πνευματικό κέντρο που ανέδειξε σειρά αξιόλογων λογίων, ανάμεσα στους οποίους είναι ο αντιγραφέας κωδίκων Καλλίνικος γνωστός από βιβλιογραφικό σημείωμα του 1699, και ο ηγούμενος και πνευματικός Ματθαίος που έγραψε το συναξάρι του αγίου Βαρβάρου.
Σημαντική ήταν η προσφορά του μοναστηριού στο αγώνα της επαναστάσεως του 1821. Στα 1822 από το ταμείο του προσφέρονται 1000 γρόσια για τον αγώνα όπως διαβάζουμε στο σχετικό κατάλογο με τις προσφορές των μοναστηριών της Αιτωλοακαρνανίας ενώ λίγα χρόνια αργότερα στα 1829 πάλι όπως διαβάζουμε στο κατάλογο με τις προσφορές των μοναστηριών ο τότε ηγούμενος του Αγίου Γεωργίου Πόρτας Γεράσιμος, προσέφερα από το ταμείο του μοναστηριού 700 γρόσια για την ανέγερση σχολείου στη Βόνιτσα.
Τέλος σε ότι αφορά τη χρονολόγηση και έχοντας ως κριτήριο τις δύο τοιχογραφίες του κύριου ναού, τις οποίες τεχνοτροπικά τοποθετήσαμε στα τέλη του Ι6ου ή στις αρχές του Ι7ου αι., τον κατάλογο της Πρόθεσης που μνημονεύει μητροπολίτες πολύ πριν το 1726, καθώς επίσης και τον σπάνιο για την περιοχή αρχιτεκτονικό τύπο του καθολικού, μπορούμε να τοποθετήσουμε χρονολογικά την ανέγερση του κτιρίου στην ίδια με τις δυο τοιχογραφίες της εποχής.
ΠΗΓΕΣ:
Μπαμπινη
Μνημεία Ξηρομέρου (Βαγγέλης Κουτιβής)
akarnanianet
Τα κείμενα για το μνημείο πήραμε από τα βιβλία :
1.Aθανάσιου Δ. Παλιούρα, Βυζαντινή Αιτωλοακαρνανία, Εκδόσεις Αρσινόη, Αθήνα.
2.Το βιβλίο του π. Αυγουστίνου Κατσαμίρη «Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΡΟΜΒΟΥ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ».
