Ρήγας Φεραίος

Μαθητής στο Ελληνομουσείο της Ζαγοράς

OΡήγας γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας (όπου η αρχαία πόλη Φεραί) το 1757. «Ρήγας» είναι το βαπτιστικό του όνομα, το οποίο ήταν πολύ συνηθισμένο τότε στην περιοχή της Μαγνησίας. Ο Ρήγας, γνωστός στο Βελεστίνο ως γιος του Κυρίτση, όταν βρέθηκε στο γειτονικό Πήλιο, μαθητής, έγινε εκεί περισσότερο γνωστός ως «Ρήγας Βελεστινλής». Πήρε λοιπόν και κράτησε το Βελεστινλής ως επώνυμο, και σε όλα τα έργα του υπογράφεται «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός».

Το Βελεστίνο, εύφορη περιοχή της Θεσσαλίας και κόμβος συγκοινωνιών, ήταν κατοικημένο από πολλούς τούρκους. Στους χριστιανικούς μαχαλάδες τους οι Έλληνες ζούσαν μια δύσκολη ζωή, εκτεθειμένοι σε καθημερινούς κινδύνους. Ο Ρήγας ήταν ίσως από ευκατάστατη οικογένεια γι’ αυτό και τον έστειλαν στο γειτονικό Πήλιο να μάθει γράμματα. Στη Ζαγορά του Πήλιου λειτουργούσε τότε το καλύτερο σχολείο της περιοχής. Είχαν φροντίσει και φρόντιζαν γι’ αυτό ταξιδεμένοι Ζαγοριανοί, ο συγχωριανός τους τέως πατριάρχης Καλλίνικος Γ΄, ο οποίος είχε αποσυρθεί τότε στη γενέτειρά του, ο Ιωάννης Πρίγκος, που είχε φέρει από την Ευρώπη μια πλούσια βιβλιοθήκη κ.ά.

Ο Ρήγας βρήκε εκεί καλούς δασκάλους και πήρε την καλύτερη μόρφωση που μπορούσε να πάρει τότε ένας φιλομαθής Θεσσαλός. Διδάχθηκε τα «καλά γράμματα» της εποχής, αλλά και κάποιες «επιστημονικές» γνώσεις. Ο Ρήγας ήταν 12 χρονών περίπου, όταν ξέσπασαν τα Ορλοφικά (1769-1774, αναβρασμός του πρώτου Ρωσοτουρκικού Πολέμου και τις φοβερές αντεκδικήσεις τακτικών και άτακτων στιφών που κατέβαιναν να καταπνίξουν τις επαναστατικές κινήσεις των ραγιάδων). Λέγεται ότι μετά την αποφοίτησή του από το σχολείο της Ζαγοράς, διετέλεσε και δάσκαλος για ένα χρόνο στο γειτονικό χωριό Κισσός.

Στην Πόλη, την Βλαχία και την Βιέννη

Μετά την Συνθήκη του Κιουτσούκ – Καϊναρτζή (1774), όταν ξανάνοιξαν οι δρόμοι και άρχισαν πάλι τα «Ζαγοριανά καραβιά» να διασχίζουν τις θάλασσες, πήρε κι ο Ρήγας τον δρόμο της ξενιτιάς. Πολλοί Πηλιορείτες ταξίδευαν τότε και ήταν άριστα εγκατεστημένοι στην Κωνσταντινούπολη. Έτσι και ο Ρήγας φεύγει και πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη, όπου μαθαίνει ξένες γλώσσες και αυξάνει τις γνώσεις του κοντά στους Φαναριώτες.

Αργότερα, εγκαταστάθηκε στη Βλαχία, όπου υπήρχε κάποια ελευθερία και γειτνίαζε με την Ευρώπη. Εκεί διορίστηκε γραμματέας του ηγεμόνα της Βλαχίας Νικολάου Καρατζά. Το 1788 έχει ένα μεγάλο κτήμα με πολλά υποστατικά, κοπάδια κ.λπ. Ένας «γραμματικός» μπορούσε να είναι και υπάλληλος της ηγεμονικής Αυλής, αλλά και ελεύθερος επαγγελματίας. Με τις πνευματικές και τις άλλες του ικανότητες κατόρθωσε να σταδιοδρομήσει στις παραδουνάβιες Ηγεμονίες και να αναδειχθεί. 30 χρονών περίπου, ήταν ήδη ευκατάστατος, γνωστός στην «καλή κοινωνία» των Φαναριωτών και των βογιάρων της Βλαχίας.

Το 1790 ο Ρήγας είχε την ευκαιρία να βρεθεί για 6 περίπου μήνες στη Βιέννη. Τον πήρε μαζί του από το Βουκουρέστι, ως διερμηνέα και «γραμματικό» του, ένας ανώτερος αξιωματούχος, ο Μέγας Σερδάρης Χριστόδουλος Κιρλιάνος, ο οποίος, για τις εκδουλεύσεις που είχε προσφέρει στους Αυστριακούς, τιμήθηκε από τον Αυτοκράτορα με τίτλο ευγενείας και έγινε Βαρώνος του Λάνγκενφελτ. Ο Ρήγας ως συνοδός και διερμηνέας του Βαρώνου, έζησε μαζί του την μεγάλη ζωή της Βιέννης και είχε εκεί υψηλές γνωριμίες.

Το πρώτο μέλημα όμως του Ρήγα, μόλις έφθασε στη Βιέννη, ήταν να κατευθυνθεί στα εκεί τυπογραφεία και να παραδώσει για έκδοση τα χειρόγραφα 2 βιβλίων που έφερνε μαζί του. Το πρώτο ήταν το «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» και το δεύτερο βιβλίο «Φυσικής Απάνθισμα».

Το 1791 επιστρέφει και πάλι στο Βουκουρέστι, έχοντας κοντά του την μητέρα του και τον αδελφό του. Ο Ρήγας πηγαινοερχόταν στο κτήμα του, ήταν αρκετά γνωστός και είχε πολλές σχέσεις με τους εκεί Γάλλους.

Στην Βιέννη επιστρέφει το 1796. Εκεί τυπώνει, πρώτα, μια σειρά από χάρτες (όπως την «Χάρτα της Ελλάδος»), μετά το «Νέος Ανάχαρσις» και έπειτα το «Ηθικός Τρίπους», ο «Θούριος» κ.ά.

Ο δρόμος της Επανάστασης

ΟΡήγας αναπτύσσει την εποχή αυτή ηγετικές πρωτοβουλίες, ικανός να εμπνέει και να συναρπάζει, είναι συνάμα ο πολιτικός νους μιας Επανάστασης μεγάλων διαστάσεων, ο οποίος σκέπτεται όχι μόνον τα πρώτα, αλλά και τα επόμενα βήματά της.

Ο Ελληνικός λαός και όλοι οι συνυπόδουλου λαοί, που θα αποτινάξουν το ζυγό του Σουλτάνου, έπρεπε να εγκαθιδρύσουν και να οργανώσουν την ελεύθερη δημοκρατική πολιτεία τους. Αυτό ακριβώς απασχολούσε την σκέψη του Ρήγα και αυτό προετοίμαζε.

Πριν ξεκινήσει από την Βιέννη για να κατέβει στην Ελλάδα το 1797, τυπώνει μυστικά σε χιλιάδες αντίτυπα την Διακήρυξη που θα απευθύνει, προς όλες τις κατευθύνσεις, η Επανάσταση συνοδευμένη από τον Καταστατικό Χάρτη της δημοκρατικής κοινοπολιτείας που θα εγκαθιδρυθεί στην ελεύθερη επικράτεια και θα ονομάζεται «Ελληνική Δημοκρατία».

Τα κιβώτια με τα επαναστατικά έντυπα στάλθηκαν, ως εμπορεύματα δήθεν, από την Βιέννη στην Τεργέστη, λιμάνι τότε της Αυστρίας. Και ενώ είχε πάρει διαβατήριο από την αυστριακή αστυνομία με σκοπό να κατέβει στην Ελλάδα, όταν φθάνει και ο ίδιος στην Τεργέστη συλλαμβάνεται έπειτα από προδοσία του Έλληνα εμπόρου Δημητρίου Οικονόμου. Η αυστριακή αστυνομία μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε αντιληφθεί την επαναστατική κίνηση του Ρήγα.

Η σύλληψη και ο θάνατος

Έτσι ο Ρήγας συλλαμβάνεται και αρχίζουν οι ανακρίσεις. Την παραμονή της μεταγωγής του για την Βιέννη, ο Ρήγας επιχειρεί να αυτοκτονήσει. Τον ξεκίνησαν τελικά για την Βιέννη 1 μήνα περίπου αργότερα.

Ισχυρή φρουρά παρέλαβε, σιδηροδεμένους, τον Ρήγα και εφτά συντρόφους του από τις φυλακές της Βιέννης, τους οδήγησε στο Σεμλίνο, παραδουνάβιο φρούριο της Αυστρίας τότε, και αργότερα τους παρέδωσε στο αντικρινό φρούριο του Βελιγραδίου, στον εκεί Τούρκο διοικητή.

Ύστερα από 40 περίπου μέρες βασανιστηρίων, ήρθε το σχετικό φιρμάνι από την Κωνσταντινούπολη και τους στραγγάλισαν και πέταξαν τα κορμιά τους στον Δούναβη (1798).

Ο Ρήγας χαρακτηρίζεται εθνεγέρτης, διότι με το Θούριο του Ως πότε παλικάρια, τη Χάρτα του, το Σύνταγμά του συνέβαλε σημαντικά στην αφύπνιση των συνειδήσεων των σκλαβωμένων Ελλήνων. Τόνωσε το ηθικό τους πως με τις δικές τους δυνάμεις θα αποκτήσουν την πολυπόθητη ελευθερία και τους δίδαξε τον τρόπο με τον οποίο θα την αποκτούσαν.