Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη

Οι κάτοικοι ετούτης της πόλης πρέπει να αισθάνονται υπερήφανοι. Η πρωτεύουσα της επαρχίας Φαρς (Fars), η Σιράζ, είναι μια από τις πιο όμορφες ιστορικές πόλεις του κόσμου. Άλλωστε η επίσημη γλώσσα του Ιράν προέρχεται από τα "Παρσί", τη γλώσσα της αρχαίας Φαρς (Παρς, Pars). Στη Σιράζ λοιπόν, την πόλη των ποιητών, του κρασιού και των λουλουδιών, με πάνω από ένα εκατομμύριο κατοίκους σήμερα. Στο νοτιοδυτικό Ιράν, διακόσια χιλιόμετρα από τον Περσικό κόλπο και 1800 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Στην περιοχή της έζησαν διάφοροι λαοί. Όλοι τους συνετέλεσαν, σε άλλο βαθμό ο καθένας, στη δημιουργία αυτού που αποκαλείται ιρανικός πολιτισμός. Η ένδοξη πόλη, με ιστορία χιλίων ετών είναι ένα σύγχρονο πολιτιστικό κέντρο και πατρίδα των περίφημων μυστικιστών ποιητών Σααντί και Χαφέζ. Εξαίσια μαυσωλεία, τάφοι, κήποι με πλούσια βλάστηση, άφθονες τριανταφυλλιές, αποζημιώνουν τον υπομονετικό και υποψιασμένο περιηγητή.

Ο Χαφέζ (Hafez) είναι ο πιο δημοφιλής απ’ όλους τους Πέρσες ποιητές. Δεν υπάρχει οικογένεια, σπίτι στο Ιράν που να μην έχει ένα αντίγραφο του Divan, της συλλογής ποιημάτων του. Πολλές γραμμές κειμένων του έχουν γίνει παροιμιώδη γνωμικά, ενώ υπάρχουν πολλοί που απαγγέλουν κάποιους από τους στίχους του, από στήθους. Αποκαλείται επίσης, ποιητής των ποιητών. Δεν υπάρχει άλλος Πέρσης ποιητής που να απετέλεσε αντικείμενο τόσων αναλύσεων, σχολίων και ερμηνειών, όσο αυτός.

Όπως επίσης δεν υπάρχει άλλος Πέρσης ποιητής που να επηρέασε την ποίηση μετά τον δέκατο τέταρτο αιώνα, όσο ο Χαφέζ. Σε κανένα άλλο δεν μπορεί να βρεθεί μέσα στα κείμενα, ο συνδυασμός γόνιμης φαντασίας, έξυπνης επιλογής των λέξεων και μελωδικών εκφράσεων. Όλα αυτά είναι προσκολλημένα σε μια βαθιά ανθρωπιά, σε φιλοσοφικούς στοχασμούς, ηθικά διδάγματα και προβληματισμούς σχετικά με το ανεξιχνίαστο χαρακτήρα του πεπρωμένου και του πεπερασμένου χρόνου της ζωής.

Ο τάφος του Χαφέζ είναι πάντοτε δημοφιλές σημείο συνάντησης και διαλογισμού των Ιρανών

Οι περισσότεροι στίχοι, έχουν ως κύριο θέμα την αγάπη. Τραγουδάει με πρωτόγονο πάθος την έκταση και έκσταση της αγάπης, την ασύγκριτη ομορφιά της αγαπημένης, τον πόνο του χωρισμού, τη σπάνια απόλαυση της ένωσης και την τραγική περιφρόνηση από μέρους της αγαπημένης.

Υπάρχουν επίσης πολλά θέματα στο έργο του, που είναι κοινά στην περσική λυρική ποίηση, που ουσιαστικά προέρχονται από την αγάπη ενός άρρενος ατόμου, κάτι το οποίο μπορεί να δικαιολογείται και συγχωρείται στην ποίηση, αλλά όχι από το νόμο. 

Θα ήταν λάθος, ωστόσο, να πιστέψουμε ότι η αγάπη και οι επιπτώσεις της, είναι τα μόνα θέματα που απασχόλησαν το Χαφέζ κι αν δεν συνειδητοποιήσουμε την ένταση της βαθιά ριζωμένης και παθιασμένης εχθρότητας του Χαφέζ προς την υποκρισία και τη δολιότητα γενικά, θα αποτύχουμε να εκτιμήσουμε ένα μεγάλο μέρος της ποίησής του. Στις καταγγελίες του για τους υποκριτές, δεν κάνει καμία εξαίρεση, η καταδίκη είναι απόλυτη.

Ένα τρίτο σημαντικό θέμα της ποίησης του Χαφέζ είναι η γιορτή του κρασιού και η μέθη. Από μια άποψη συνδέεται με την υποκρισία, δεδομένου ότι η κατανάλωση αλκοόλ απαγορεύεται από τον ισλαμικό νόμο, και ο σκοπός του ποιητή είναι να φέρει σε δύσκολη θέση τους υποκριτές. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι στους στίχους του ο Χαφέζ άλλα έγραφε και άλλα εννοούσε. Η γλώσσα του ήταν ξεκάθαρη. Φυσικά και χρησιμοποιούσε την αλληγορία και τον υπαινιγμό κατά κόρον. Υπάρχουν στίχοι στους οποίους μιλάει για την απαγγελία του Κορανίου, για την προσευχή στα μεσάνυχτα και τις πρωινές επικλήσεις. Και υπάρχουν και στίχοι μέσα στους οποίους εκφράζει γνωστικές ιδέες, για παράδειγμα τις ψυχές που δεν έφυγαν από κοντά μας και άλλοι στίχοι στους οποίους εξυμνεί την αγάπη, που την θεωρεί ως το κλειδί για την κατανόηση ετούτου του απάνω κόσμου.

Λόγω της απουσίας πάντως, αξιόπιστων βιογραφικών στοιχείων, ο ασφαλέστερος τρόπος για να κατανοήσουμε τον Χαφέζ, τις πεποιθήσεις και τη γενικότερη στάση του, σήμερα είναι να μελετήσουμε με προσοχή και περίσσια υπομονή τα ποιήματά του.

"Αν ο κόσμος μου είναι ξεχαρβαλωμένος, σκοτεινός,
με γκρεμισμένα τα όρια ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι,
με κυρίαρχα τα στοιχεία του εφιάλτη και του φόβου
μπροστά σ’ ένα διαρκώς επικείμενο κακό,
ο λόγος μου δεν μπορεί παρά να είναι
αυτός που είναι"

Κώστας Γ. Παπαγεωργίου

Ο τάφος του Χαφέζ, ένα από τα πιο δημοφιλή αξιοθέατα της Σιράζ, βρίσκεται σε ένα κήπο στις όχθες του ποταμού Rοknabad, η οποία σήμερα αποκαλείται Hafezieh. Η αρχική δομή, που χτίστηκε το 1773 μ. Χ. κατά τη βασιλεία του Καρίμ Χαν, αποτελούνταν από τέσσερεις πέτρινους κίονες στο κέντρο. Οι βόρειες και νότιες πλευρές της δομής ήταν ανοιχτές. Σε κάθε μία από τις άλλες δύο πλευρές υπήρξε χτισμένο από ένα

Ο τάφος του ποιητή και η επιτύμβια πλάκα με την επιγραφή της

δωμάτιο. Ο πραγματικός τάφος του Χαφέζ ήταν έξω και πίσω από αυτό το κτίριο στη μέση του κήπου, στον οποίο τοποθετήθηκαν γύρω σιδερένια κάγκελα.

Στη δεκαετία του 1930, με τις κατάλληλες οδηγίες και τροποποιήσεις που επεξεργάστηκε το Υπουργείο Παιδείας, το Μαυσωλείο του Χαφέζ απέκτησε τη σημερινή του μορφή.

Οι τέσσερις αρχικές στήλες στο κέντρο διατηρήθηκαν και σχεδιάστηκαν δεκαέξι άλλοι λίθινοι κίονες παρόμοιου σχήματος, με αποτέλεσμα την παρούσα κιονοστοιχία των είκοσι στηλών μήκους πενήντα έξι μέτρων και με τα περίτεχνα διακοσμητικά σχέδια που παραπέμπουν στο αρχαίο όμορφο και πρωτότυπο στυλ της Σιράζ.

Η αρχική επιτύμβια πλάκα τοποθετήθηκε ψηλά σε μια πλατφόρμα που την στηρίζουν οκτώ πέτρινοι κίονες. Η οροφή, καλύπτεται με φύλλα χαλκού, ενώ από κάτω είναι διακοσμημένη με ένα μωσαϊκό από επισμαλτωμένα κεραμίδια.

Πολύ λίγα είναι γνωστά για τη ζωή του Shams al-Din Mohammad, γνωστό ως Χαφέζ. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές του Ιράν και πιθανότατα γεννήθηκε κάπου μεταξύ των ετών 1317 και 1326 μ. Χ. στη Σιράζ. Αν και έζησε μια φτωχική ζωή, λόγω της απώλειας του πατέρα του, κατάφερε εν τούτοις να πάρει καλή μόρφωση, να μάθει να μιλάει ικανοποιητικά την αραβική και περσική γλώσσα και να απομνημονεύσει ολόκληρο το Κοράνιο σε πολύ νεαρή ηλικία.

Άλλωστε το ψευδώνυμο Χαφέζ είναι ένας συγκεκριμένος τίτλος που αποδίδεται σε εκείνους που γνωρίζουν από στήθους το ιερό βιβλίο του Ισλάμ. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, το πέρασε σε τούτη την πόλη. Λέγεται ότι πέθανε κάποια στιγμή μεταξύ του 1389 και του 1390 και θάφθηκε στους όμορφους κήπους Musalla της Σιράζ, στις όχθες του αγαπημένου του ποταμού Rοknabad.

Η συλλογή του Divan αποτελείται από 693 ποιήματα, εκ των οποίων 573 είναι σονέτα. Υπάρχουν πολλοί που θεωρούν αυτό το έργο, ως το μεγαλύτερο αριστούργημα της Περσικής λογοτεχνίας. Ο Γκαίτε, ο μεγάλος Γερμανός ποιητής, ήταν ένας από τους θαυμαστές του έργου του και μελετούσε τακτικά τους στοίχους αναζητώντας επίμονα το βαθύτερο νόημα και σημασία τους.

Τα ποιήματα του Χαφέζ, έχουν μια όμορφη ακουστικά μουσική ποιότητα, τα οποία ενσωματώνουν μια μεγάλη δόση αυθορμητισμού. Με μια μυριάδα ποιητικών τρόπων, ο Χαφέζ εκφράζει την πνευματική εμπειρία της μυστηριακής αγάπης για την αγαπημένη του. Κι αυτό το επιτυγχάνει τεχνηέντως με παιγνιώδη και μαγευτικό τρόπο, όπως και οι άλλοι ποιητές των Σούφι. Πολλές φορές διαφαίνεται κάποια ασάφεια στα ποιήματά του, ενώ άλλες φορές χρησιμοποιεί κοσμικές εικόνες, όπως την αγάπη, το κρασί, τις ανθρώπινες επιθυμίες και τα διλήμματα της ζωής.

"Έλα, θυμήσου. Κάθε ελπίδα, παλάτι είναι που τρέμει…
Έλα. Βάλε να πιούμε. Κρασί η ζωή, στη λάσπη και κυλάει.
Σαν άνθρωπο μοναδικό προσβλέπω, μα τ’ ουρανού το απέραντο γαλάζιο!
Αυτόν που κάθε τι αφήνει πίσω και ξωπίσω, κι ελευθερία ζυγώνει.
Άκου του αγγέλου αυτά τα λόγια τα ιερά που χτες μου είπε
Όταν το νου μου η μέθη οδήγησε στην ομορφιά του:
Βασιλικό γεράκι με το οξύ σου βλέμμα! Να γίνεις Λωτοφάγος, στου παραδείσου τα λημέρια".

Οι ποιητές της Σιράζ συνεχίζουν να υπάρχουν με το πνεύμα τους να αιωρείται παντού στην πόλη. Και ο Χαφέζ και ο Σααντί και πολλοί άλλοι, οι στίχοι των οποίων είναι κυριολεκτικά πνιγμένοι στο κρασί!

Οι μυστικιστές, αυτοί οι… αναρχικοί των ορθόδοξων θρησκειών, προσπάθησαν να αποκτήσουν μια προσωπική σχέση-εσωτερική θρησκευτικότητα με το Θεό, μακριά από τους επιβαλλόμενους θρησκευτικούς κανόνες και τα εκπεφρασμένα δόγματα μιας εκάστης των βασικών θρησκειών. Ο μυστικισμός αυτός βρισκόταν σε αγαστή συνεργασία με τον ασκητισμό και ότι συνεπάγεται αυτή η σχέση.

Η απαιτούμενη έκσταση για την ένωση με το Θεό, μπορούσε να γίνει με τη βοήθεια εξωτερικών παραγόντων-τεχνικών, κάτι όμως που αποκλειόταν κατηγορηματικά από τους γνήσιους μυστικιστές, που πρέσβευαν ότι μόνο φυσικές εσωτερικές καταστάσεις της ψυχής και του σώματος, οδηγούν στην επιθυμητή έκσταση και την πραγματική ένωση.

Από την άποψη αυτή, ο μουσουλμανικός μυστικισμός, ο σουφισμός δηλαδή, ανεξαρτητοποιείται και ακροβατεί ως αυτόνομη κατά μια έννοια θρησκεία, ενώ ο εκστατικός ή ερωτικός μυστικισμός, όπως είναι γνωστότερος, αναφέρεται στο έντονο… ερωτικό πάθος για το Θεό, που φτάνει στα όρια της απέραντης αχαλίνωτης ευδαιμονίας, στο τέλος αυτής της διαδικασίας.

Περιστρεφόμενοι δερβίσηδες. Από πίνακα σύγχρονου ζωγράφου.

Έτσι ο μουσουλμανικός, εκστατικός, ερωτικός μυστικισμός, είναι πάνω απ’ όλα ποίηση! Κρύφτηκε έξυπνα μέσα στο ποιητικό κέλυφος, εκφράζοντας τα συναισθήματά του συγκεκαλυμμένα και ξεφεύγοντας από τον, αντίθετης νοοτροπίας και αντίληψης, μουσουλμανικό σουνιτισμό.

Οι περισσότεροι άλλωστε μουσουλμάνοι μυστικιστές είναι σιίτες περσικής καταγωγής, με ολοφάνερες επιδράσεις από την ελληνική φιλοσοφία. Έμειναν γνωστοί με το όνομα ‘’σούφι’’, από την αραβική λέξη σουφ, που παραπέμπει σε μάλλινο ύφασμα."Αν σε λατρεύω από το φόβο της κόλασης, ρίξε με στο πυρ της κόλασης. Κι αν σε λατρεύω με την ελπίδα του παραδείσου, απόκλεισέ με από τον παράδεισο. Αλλά αν σε λατρεύω μόνο για τη χάρη σου, μη μου στερήσεις το αιώνιο κάλλος Σου", έγραφε στον όγδοο αιώνα, ο Ραμπία αλ Ανταβίγια. Η ποιητική έκφραση όμως του σουφισμού θα φτάσει στον κολοφώνα της δόξας, με τον Τζελαλεττίν Ρουμί, έναν πολύ μεγάλο ποιητή, κυριολεκτικά σύμβολο- σήμα κατατεθέν και κύριο εκπρόσωπο των μυστικιστικών–σουφικών ποιημάτων.

Ο Τζελαλεττίν Ρουμί (1207-1273), Πέρσης ποιητής και δάσκαλος θεολογίας και δικαίου στο Ικόνιο της Τουρκίας, άσκησε μεγάλη επιρροή στον ιδεολογικό-θρησκευτικό χώρο του Ισλάμ και ιδιαίτερα στον μουσουλμανικό μυστικισμό. Τα σπουδαιότερα έργα του είναι το "Ντιβάν", συλλογή λυρικών ποιημάτων και το "Μεσνεβί" που περιέχει 40.000 δίστιχα σε ηθικά και ασκητικά θέματα, μέσα από μυστικισμό και αλληγορίες. Ίδρυσε το Σουφικό τάγμα των Μεβλεβί.

Το πλήρες του όνομα είναι το Jalal al-Din Mohammad Ibn Mohammad Ibn Mohammad Ibn Husain al-Rumi. Από τους συγχρόνους του, του δόθηκε το όνομα "Μεβλανά" που σημαίνει "ο δάσκαλός μας". Έτσι λοιπόν τον αποκαλούσαν και Μεβλανά Τζελαλεττίν (όπως φαίνεται και στην τουρκική έκδοση του ονόματός του) ή και Muhammad Balkh στα Περσικά. Αναφέρεται επίσης και απλώς ως "Ρουμί". Το τελευταίο αυτό κομμάτι του ονόματός του, Ρουμί, σημαίνει Ρωμαίος ή Ρωμιός, προερχόμενος από την Ρουμ, όπως ήταν γνωστή η Ανατολία (η Ρώμη της Ανατολής).

Πρέπει να γεννήθηκε γύρω στα 1207 μ. Χ. στο Μπαλκ, τότε μέρος του Μεγάλου Χορασάν, του σημερινού Αφγανιστάν και πέθανε στο Ικόνιο της Τουρκίας, το 1273. Έγραψε τα ποιήματά του στα περσικά και τα έργα του διαβάζονται στο Ιράν και το Αφγανιστάν, όπου ομιλείται η γλώσσα. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, το έζησε στο σουλτανάτο του Ρούμ, δηλαδή το Σουλτανάτο των Σελτζούκων του Ικονίου. Υπό την κηδεμονία του πατέρα του, Μπαχά αλ-Ντιν (Baha al-Din) ενός φημισμένου λόγιου, ο Ρουμί έλαβε την πρώτη του μόρφωση από τον Σιέντ Μπουρχάν-αλ-Ντιν (Syed Burhan-al-Din). Όταν έγινε δεκαοκτώ ετών, η οικογένεια ξεφεύγοντας από τις επιδρομές των Μογγόλων, μετά από αλλεπάλληλες μεταναστεύσεις εγκαταστάθηκε τελικώς στο Ικόνιο, ενώ στην ηλικία των εικοσιπέντε πήγε στη Δαμασκό για να συμπληρώσει την εκπαίδευσή του.

Στο μυστικισμό τον εισήγαγε ένας περιπλανώμενος δερβίσης, ο Σαμσουντίν της Ταμπρίζ. Ο Ρουμί είναι ο συγγραφέας του μεγάλου διδακτικού έπους Μεσνεβί ή "Masnavi-ye Manavi", που αποκαλείται από ορισμένους λόγιους, ενίοτε και "Qur'an-e Farsi", δηλαδή "Κοράνιο στα Περσικά". Έγραψε επίσης και διαλόγους Φιχί μα Φιχί (Fihi ma Fihi), που γράφτηκαν για να εισαγάγουν τους μαθητές του στη μεταφυσική. Το ποιητικό έργο του άσκησε βαθιά επίδραση σε όλες τις μορφές αισθητικής έκφρασης του ισλαμικού κόσμου και κυριαρχείται από την απόλυτη αγάπη προς τον Θεό. Η διδασκαλία του καλούσε ανθρώπους από οποιαδήποτε πίστη, θεωρώντας ότι ο Θεός Μουσουλμάνων, Χριστιανών και Εβραίων, είναι ένας και μοναδικός!

Όταν πέθανε, στις 17 Δεκεμβρίου του 1273, άνθρωποι από πέντε διαφορετικές πίστεις και θρησκείες ακολούθησαν τη νεκρική πομπή του. Η νύχτα της ταφής ονομάστηκε Σεμπούλ Αρούζ (Sebul Arus), δηλαδή Νύχτα της Ένωσης. Από τότε οι Μεβλεβί Ντερβίς κράτησαν αυτή την ημερομηνία ως γιορτή. Η σημασία του Τζελαλεττίν Ρουμί διαπερνά τα σύνορα των χωρών και των εθνοτήτων και έχει επηρεάσει ιδιαίτερα την Περσική και την Τουρκική λογοτεχνία. Τα ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες του κόσμου.

Ήταν ο ιδρυτής του τάγματος των δερβίσηδων Μεβλεβί (Μεβλεβί Ντερβίς). Ενδεικτικό της επιρροής του Τζελαλεττίν και του σεβασμού που του έτρεφαν και του τρέφουν ακόμη οι Χριστιανοί, είναι η επίσκεψη του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίου στο Ικόνιο, το Δεκέμβριο του 2004, για να λάβει μέρος στους εορτασμούς της 731ης επετείου του θανάτου του Μεβλανά.

Στο έργο του Ρουμί υπάρχουν πολλά νεοπλατωνικά και γνωστικά στοιχεία. Αυτό οφείλεται, πέρα από τις ελληνικές επιδράσεις που υπήρχαν ήδη στην ισλαμική φιλοσοφία και θεολογία, στο ότι ο Ρουμί είχε ο ίδιος προσωπικά επαφή με έλληνες διανοούμενους της περιοχής, κυρίως κληρικούς. Ο Αφλακί, βιογράφος του Ρουμί, περιγράφει τις φιλοσοφικές συζητήσεις του Ρουμί με τον ηγούμενο της Ιερής Μονής του Αγίου Χαρίτωνος (κατά τους Τούρκους Άκ Μαναστίρ), κοντά στην ελληνική κωμόπολη Σίλλη του Ικονίου, την οποία μάλιστα αναφέρει ως "μονή του Πλάτωνος".

Από τα λίγα ποιήματα του Ρουμί σε τοπικό ελληνικό ιδίωμα δεν είναι εμφανές σε ποιό βαθμό γνώριζε την ελληνική γλώσσα. Φαίνεται όμως ότι ο γιός του, Σουλτάν Βαλέντ, τη γνώριζε πολύ καλά, διότι έγραψε αρκετά ποιήματα σ’ αυτή. Οι τελετουργίες που αυτοσχεδίασε ο Ρουμί, μουσική, χορός και απαγγελίες, μάλλον είχαν ως στόχο περισσότερο να προσελκύσουν στον ισλαμισμό τους έλληνες της περιοχής, παρά απευθύνονταν στους μουσουλμάνους. Κατά τον Αφλακί ο Ρουμί έλεγε: "Ο Ύψιστος επεφύλαξε μεγάλες χαρές στους κατοίκους της Μικράς Ασίας. … Η περιοχή της έχει το καλύτερο κλίμα αλλά οι κάτοικοί της αγνοούσαν το μυστικό έρωτα προς τον αληθινό Κύριο των δυνάμεων". Και ακόμα "… Με πήρες, ώ Θεέ, από το Χορασάν και μ’ έφερες στην χώρα των Ελλήνων για να συναναστραφώ μ’ αυτούς και να τους οδηγήσω στο ορθό δόγμα. Όταν είδαμε ότι δεν στρέφονταν κατά κανένα τρόπο προς τον δρόμο του Θεού και στερούνταν τα θεία μυστήρια, τους υποβάλαμε τις ιδέες αυτές με τρόπο πιο ευχάριστο, με μουσικές συναυλίες και με τον ρυθμό της ποίησης, πράγματα που ανταποκρίνονται στις ορέξεις των ανθρώπων. Διότι οι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι χαροκόποι και υπόκεινται στην επιρροή του πλανήτη της Αφροδίτης".

Μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι εκστατικοί χοροί των δερβίσηδων είναι επιβιώσεις αρχαίων διονυσιακών λατρειών που ήταν διαδεδομένες εκείνες τις εποχές στη Μικρά Ασία, δεδομένου ότι υπάρχουν μαρτυρίες για την επιβίωση διονυσιακών τελετουργιών, ίσως και μέχρι την εποχή του Ρουμί.

Η σημασία του Ρουμί ξεπερνά τα εθνικά και κρατικά σύνορα. Όσοι μιλούν την περσική γλώσσα, τον θεωρούν ένα από τους πιο σημαντικούς κλασσικούς ποιητές που έχει επηρεάσει πολλούς στις χώρες γύρω από το Ιράν. Στίχοι σαν τους παρακάτω, έδωσαν έμπνευση σε αρκετούς μεταγενέστερους ποιητές:

"Η καρδιά είναι ένας μυστικός κήπος
Τα δέντρα της αόρατα
Εκατό αποχρώσεις ανθίζουν
Αμετάβλητες, γαλήνιες.

Η καρδιά είναι ένας απέραντος ωκεανός
Απεριόριστος;
Τα ατέλειωτα κύματά της σπάζουν
Σε κάθε ψυχή".

Ο Σααντί (Saadi) πάλι, είναι άλλος ένας από τους πιο διάσημους Ιρανούς ποιητές. Γεννήθηκε στη Σιράζ γύρω στα 1200 και ταξίδεψε αρκετά, αλλά αργότερα εγκαταστάθηκε στην γενέτειρα του και δημιούργησε τα διάσημα έργα της ποίησής του, τα Bustan και Golestan. Το κύριο θέμα των στίχων του ποιητή, είναι το

Το μαυσωλείο του ποιητή Σααντί σήμερα.

βαθύτερο νόημα της αγάπης. Το μαυσωλείο που βρίσκεται σε έναν όμορφο κήπο, αποτελεί σημαντική τοποθεσία για το λαό του Ιράν.

Γέννημα και θρέμμα της Σιράζ του Ιράν, ο Σααντί έφυγε από τη γενέτειρα πόλη του σε νεαρή ηλικία για τη Βαγδάτη με σκοπό να μελετήσει αραβική λογοτεχνία και Ισλαμικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Nizamiah (1195-1226).

Είναι γνωστός ως ένας Σούφι στοχαστής, και ήταν μαθητής του αξιοσέβαστου Sheikh Shahabuddin Suhrawardi. Στο Σααντί άρεσε να ταξιδεύει και έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του ως περιπλανώμενος δερβίσης.

Μετά από το Ιράκ ταξίδεψε στις γύρω περιοχές για σχεδόν τριάντα χρόνια. Πήγε στη Συρία, στην Παλαιστίνη, στην Αραβία, την Υεμένη, την Αίγυπτο και την Τουρκία, η οποία ήταν υπό τον έλεγχο των Βυζαντινών εκείνη την χρονική στιγμή. Λέγεται μάλιστα πως κάποτε είχε συλληφθεί από τους Σταυροφόρους.

Ο Σααντί πέθανε στη γενέτειρά του, τη Σιράζ, στα 1292 περίπου. Υπάρχει κάποια διαφορά σχετικά με την ημερομηνία του θανάτου του, αλλά μπορεί και να έζησε πάνω από εκατό χρόνια. Ο τάφος του σε μεγάλο

Οι Ιρανοί λατρεύουν τους ποιητές τους και τους το δείχνουν καθημερινά

βαθμό αποκαταστάθηκε το 1952 και από τότε έγινε τουριστικό αξιοθέατο.

Τα γραπτά του Σααντί κατατάσσονται μεταξύ των μεγαλύτερων κλασσικών των Σούφι. Έγραψε τον "Ωπωρώνα", (Bostan) το 1257, τον "Κήπο με τα ρόδα" (Golestan) το 1258 και την ποιητική συλλογή "Divan". Σε όλα τα έργα του, διηγήματα και ποιήματα, αναφέρεται στον περιπετειώδη τρόπο της ζωής του.

Το Golestan, ίσως είναι το πιο μεγάλο έργο της περσικής πεζογραφίας, που ολοκληρώθηκε στα 1258 από τον Σααντί.

Είναι γραμμένο σε ελεύθερη πρόζα, ανάμικτο με στίχους σε ποικιλία μορφών και ακολουθεί θεματικούς τομείς σε οκτώ κεφάλαια, όπως και οι οκτώ πύλες του παραδείσου: Περί της συμπεριφοράς των βασιλέων (41 ιστορίες), για το ήθος των δερβίσηδων (48 ιστορίες), για την αριστεία της ικανοποίησης (29 ιστορίες), σχετικά με τα οφέλη της σιωπής (14 ιστορίες), για την αγάπη και τη νεότητα (21 ιστορίες), για την αδυναμία και το γήρας (9 ιστορίες), σχετικά με τα αποτελέσματα της εκπαίδευσης (20 ιστορίες) και τέλος ειδικό κεφάλαιο που αναφέρεται σε αφορισμούς και αξιώματα.

Λέγεται ότι ο Σααντί έγραψε όλα αυτά, πιθανόν όπως λέγεται, για να κάνουν εντύπωση στους ηγεμόνες και κυβερνήτες. Σε αρκετά χρονογραφήματα, δίνει μια εξαιρετικά στυλιζαρισμένη υπόθεση για τις συνθήκες που τον υποχρέωσαν να γράψει το βιβλίο.

Η αγάπη της για την ποίηση και η ηλικία της, μας …επέτρεψαν να τη φωτογραφίσουμε στο μαυσωλείο του Σααντί.

Συχνά χρησιμοποιεί ανέκδοτες ιστορίες που είδε ή άκουσε κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, που στηρίζονται περισσότερο στη λογοτεχνική παράδοση παρά σε συγκεκριμένες γραπτές πηγές. Άλλωστε και τα δύο έργα του, το Golestan και το Bustan, αντικατοπτρίζουν τα διδάγματα που απεκόμισε ο συγγραφέας από τις περιπλανήσεις του έξωθεν της Σιράζ. Το βιβλίο προσφέρει ακόμα μερικές πληροφορίες για την καταστροφή της Βαγδάτης από τους Μογγόλους και την ανατροπή του χαλιφάτου, η οποία συνέβη λίγους μόνο μήνες πριν το τελείωμα του βιβλίου, στα 1258.

Περιλαμβάνονται ακόμα πάνω από σαράντα αποσπάσματα του Κορανίου και χαντίθ. Δίδει αυτοβιογραφικά στοιχεία, όπως ότι ο ίδιος ήταν ευσεβής με ασκητική κλίση στην εφηβική ηλικία και πολύωρες προσευχές κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Πολλοί εστιάζονται στο γεγονός ότι παρατηρούνται μεγάλες ελλείψεις στην οργάνωση του υλικού, στην απρόσεκτη και βιαστική σύνθεση της ύλης, συγκριτικά με το προσεκτικότερα οργανωμένο Bustan, ενώ μερικές ιστορίες του φαίνεται ότι δε συνδέονται με το θέμα του κεφαλαίου.

Αποτελεί σημαντικό ντοκουμέντο της καθημερινής ζωής της εποχής εκείνης, αφού αναλύει τα ήθη, τα έθιμα, και τη συμπεριφορά των απλών ανθρώπων. Θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα έργα της εποχής. Απευθύνεται σε ευρύ ακροατήριο και σπάνια περιέχει νοήματα σκοτεινά και δυσνόητα. Στον επίλογο ισχυρίζεται ότι δεν δανείστηκε στοιχεία από άλλους ποιητές για το βιβλίο του, όπως ήταν κοινή πρακτική.

Η φήμη του βιβλίου διαδόθηκε ταχέως και ευρέως, εκτοπίζοντας άλλα βιβλία. Μέσα σε λίγα χρόνια από τη σύνθεσή του, ήταν γνωστό στην Ανατολία πιθανόν λόγω της βοήθειας που έλαβε από τον κυβερνήτη των Σελτζούκων του Ικονίου.

Όπως ήταν φυσικό ενέπνευσε πολλές απομιμήσεις και μεταφράστηκε απίθανα. Ο Σααντί συνειδητοποίησε ότι ιστορίες του με καθαρά ομοφυλοφιλικό περιεχόμενο και πνεύμα ή θέματα που είχαν να κάνουν με την παιδεραστία, πιθανόν να προσέβαλλαν ορισμένους ευαίσθητους ανθρώπους, κάτι το οποίο έλαβαν σοβαρά υπ’ όψιν τους αργότερα και πολλοί δυτικοί μεταφραστές του έργου του. Ένα από τα πιο διάσημα αποφθέγματά του ήταν: "Οτιδήποτε παράγεται γρήγορα, πηγαίνει εύκολα στα απόβλητα".

Η περιοχή του τάφου του βρίσκεται προς τα βόρεια της πόλης, στους πρόποδες μικρών λόφων. Έξω από το συγκρότημα βρίσκονται μικροπωλητές μικροαντικειμένων που όμως δεν ενοχλούν. Το εισιτήριο εισόδου, συμβολικό, επιτρέπει και την άνετη παραμονή και την ξεχωριστή απόλαυση των ξακουστών κήπων που βρίσκονται στα πέριξ.

Περιποιημένοι κήποι παντού!

Πολλά κυπαρίσσια, κατά κύριο λόγο παρατεταγμένα σε σειρές, άλλα μικρότερα καλλωπιστικά δέντρα και λουλούδια κάπου ενδιάμεσα, πορτοκαλιές και νεραντζιές άφθονες, μικρές ορθογώνιες πισίνες δίπλα σε στρωμένους με πλακάκια και μάρμαρα δρόμους, οδηγούν προς το μαυσωλείο του ποιητή.

Η καλή μέρα επέτρεψε στους κατοίκους της Σιράζ, να γεμίσουν τον περιβάλλοντα χώρο, φαινόμενο σύνηθες κατά τα λεγόμενα των Ιρανών ξεναγών. Στο βάθος του κήπου, στέκεται το μαυσωλείο. Γύρω από το αλάβαστρο της ταφόπλακας, οι συνηθισμένες ιρανές όλων των ηλικιών, να προσεύχονται γονατισμένες ψιθυρίζοντας κάτι στα χείλη τους.

Και φυσικά οι απαραίτητες ψηφιακές αποτυπώσεις της στιγμής από άλλους. Στα πλακάκια του τοίχου στίχοι του Σααντί υπενθυμίζουν στους ιρανούς τα λόγια του αγαπημένου τους ποιητή, ρίχνοντας λίγο φως στο παλίμψηστο των σκέψεών του.

Σε μια άλλη αίθουσα, δίπλα από το μαυσωλείο, κι ανοιχτή από τα πλάγια, μια άλλη έκπληξη. Ο τάφος ενόςάλλου λυρικού ποιητή, του Muhammad Taqi Shourideh Shirazi (1855-1926).

Διαβάζω στις λίγες πληροφοριακές γραμμές της μαρμάρινης πινακίδας, πως γεννήθηκε εδώ στην πόλη της Σιράζ και πως στην ηλικία των έξι ετών, έχασε την όρασή του.

Τα τελευταία χρόνια του βίου του ανέλαβε την επιστασία του τάφου του Σααντί και μάλιστα συνέβαλε, όσο του επέτρεπε η κατάστασή του, τα μέγιστα στην περιποίηση και συντήρησή του.

Όταν πέθανε, θάφτηκε εδώ δίπλα στον Σααντί που τόσο αγαπούσε, να τον συνοδεύει έτσι παντοτινά!

Βιβλιογραφία σχετικών παραθεμάτων και αναφορών

• Γεωργίου Λολίτα: Περσία. Πορεία σε φως και σκιά. Εκδόσεις Πατάκη. Πρώτη Έκδοση. Δεκέμβριος 2001. Αθήνα.

• Ιράν. Από την Περσική Αυτοκρατορία στη Ισλαμική κυριαρχία. Παγκόσμια Πολιτιστική Εγκυκλοπαίδεια. Τα μνημεία της UNESCO. Τόμος 23. Εκδόσεις ΔΟΜΗ Α.Ε. 1999. Αθήνα.
• Μαροπούλου Μαρίνα: Κατ’ εικόνα των κήπων. Μια ιδέα δημόσιου χώρου στο ισλαμικό Ιράν της δεκαετία του ’90. Περιοδικό Νέα Εστία (σελ. 375-401). Τεύχος 1792: Αφιέρωμα στο Ιράν. Σεπτέμβριος 2006. Αθήνα.
• Παπαγεωργίου Γ. Κώστας: Οι μνήμες μου είναι του μέλλοντός μου. Από μια συνέντευξη στην Ευτυχία Παναγιώτου. Περιοδικό Δέκατα. Τεύχος 7ο. Φθινόπωρο 2006. Αθήνα.

• Ραφαηλίδης Βασίλης: Άραβες. Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου. Μάρτιος 2003. Αθήνα.
• Ραφαηλίδης Βασίλης: Οι λαοί της Μέσης Ανατολής. Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου. 1998. Αθήνα.
• Ρουμί Τζελαλεττίν: Μικρό απάνθισμα από την ποίηση του Ρουμί (Απόδοση: Βίκος Ναχμίας). Εκδόσεις Ντέφι. Μάρτιος 2002. Αθήνα.
• Ρουμί Τζελαλεττίν: Μεσνεβί. Μυστικές Διαδρομές στα Άδυτα της Ψυχής και του Νου. Βιβλίο Τρίτο και Τέταρτο. Μετάφραση: Λιάνα Μυστακίδου. Εκδόσεις Ι. Σιδέρης. Μάιος 2006. Αθήνα.

• Hourani Albert: Η ιστορία του Αραβικού κόσμου. Μετάφραση: Θεοδώρα Δαρβίρη. Εκδόσεις Ψυχογιός. Μάιος 2009. Αθήνα.
• Saadi: Ο κήπος με τα ρόδα. Μετάφραση: Μαρία Τσάτσου. Εκδόσεις Printa. 2003. Αθήνα.